જૂની શરદીથી અનેક રોગ થાય છે આયુર્વેદમાં સળેખમ કે શરદીને પ્રતિયાય કહેવાય છે .
વારંવાર નાકમાંથી પાણી પડવું , અતિ પ્રમાણમાં વારંવાર છીંક આવવી , માથામાં દુઃખાવો થવો , અશ્રુગ્રાવ થવો , શરીર તપવું વગેરે લક્ષણો થાય છે ત્યારે તેને શારદી ફ્લેવામાં આવે છે . આ રોગ થવાનાં અનેક કારો છે . અને આ રોગ માથાને લગતો છે . જોકે આ રોગનું મુળ કારજ્ઞા અગ્નિ છે એટલે કે જયારે જઠરાગ્નિ મંદ થાય છે અને અજી થાવું છે ત્યારે જ આ રોગની ઉત્પત્તિ થાય છે .
આ રોગની ભયાનકના એટલી વધુ છે કે જયારે આ રોગ મટતો નથી ત્યારે તેના પ્રદિશાાણે દુષ્ટ પ્રતિયાય થઇ જાય છે અને તેના કા૨ણો મસ્તક , કાન નાક , ગળું અને માંખ વગેરે મંગોમાં અતિ ભયાનક રોગો થાય ઉપરાંત ખા રોગને લીધે મૂાનસિક આયવસ્થા અથવા નોકૅગ જોવા મળે છે . લાંબા સમથ સુધી સળેખમ રહેવાથી ક્યારેક ક્યારેક મૃગજનો સોજો એટલે મેનેન્જાઇટીસ પણ થઇ જાય છે .
કા૨૨ : મળ , મૂત્ર , છીંક , ઉધરસ વગેરે વેગોને રો કવાથી , અજીર્ણથી , નાઝ્માં પૂળ ( રજકણો ) નો પ્રવેશ થવાથી , અતિ ભાષણ કરવાથી , ક્રોધ કરવાથી , ઋતુની વિષમતાથી , માથું ગરમ થઇ જવાપી , અતિ પ્રમાકામાં ઉજાગરા કરવાથી , દિવસે સૂવાથી , પાણી કે ઠંડા શરબતો પીવાથી , અતિ પ્રાામાં પૈથુન કરવાથી રડવાથી અને ધુમાડાનાં સેવનથી વગેરે કા૨ણોથી ભરીજમાં કફનો સંચય થાય છે અને સાથે સાથે મગજમાં વાયુની પણ વૃદ્ધિ થાય ત્યારે આ બંને દોષ પ્રથમ વાપુ અને બીજા ક્રમે કફદોષથી સળેખમ થાય છે . અહીં આ રોગની ઉત્પત્તિમાં વિહારજન્ય કિરણો બતાવ્યા આહારજન્ય એક્ષણ . કા૨ણા બતાવેલ નથી . એટલે ગુરુ આહાર પંધુર વૈઆહાર અને અશ્વ મહાર . . , દહીં , છાશ , મિષ્ટાનું વગેરેનો શરદી સાથે કોઇ સંબંધુ નથી . . સારંવાર :
શારદી થાય ત્યારે શરૂઆતમાં સૂંઠવાળું ઉકાળેલું પાણી પીવું અને ત્રણા ઉપવાસ કરવા . ઉપવાસ સમયે અરડૂસી , તુલસી ૨૬ આ સ્ત્રીનો રસ મધ સાથે દિવસમાં ત્રણ વખત લેવો , | નઃ મતજ દરેક ચે . મી નમકમ જ મહત્વનું નાય એટલે નાક દ્વારા ખોષધોનું સેવન કરવું અશુતેલ અથવા પબિન્ડ તેલનાં ટીપાં બંને નાકમાં ના નવી બિન નાઈમાં સવાર સાંજ ૬ – ૬ ટીપાં નાખવાથી આ રોગ મટે છે . –
. કાં બનાવી ૧ – ૧ પડી કે ત્રણ વખત મધ સાથે લેવું . ત્રિભુવન કીર્તિ રસ – ૨ ૨ ગોળી ત્રણ વંખતે તુલસીનાં પાન સાથે ચાવીને લેવી ત્રણ કે ચાર દિવસ લેવાથી નવી શરદી અને તાવ મુટી જાય છે . – નારદીય લક્ષ્મીવિલાસ રસ – ૨ – ૨ ગોળી ત્રણ વખત આદુ અને સાથે ઘટીને – જૂની શરદીમાં સુવર્ણ વસંત માલતી , અને કફક્ત રસનો પ્રયોગ કરવો . દરરોજ સવારે ઘઉંનો લોટ , શુદ્ધ થી , ગોળ અને સૂંઠનો વીરો બનાવી બનાવી ૧00 ગ્રામ જેટલો શીરો ગરમ ગરમ ખાવો અથવા સવારે ૧૦૦ 100 ગ્રામ જેટલી શુદ્ધ ઘીની જલેબી દૂધ સાથે ખાવી . – કપાળ પર સુંઠના પાવડરને પાણીમાં ગરમ કરી તેનો જાડો કરડ્યો . સંઠને સુંઘવી – + 4 . થની પાંચે અાંગળી ભેગી કરી તેનાથી ધીમે ધીમે પોચા માથે નાક પર ઇન કરવું . – રારદીનાં રોગીએ મોન બ્રત ધા૨શ ક૨વું અથવા ઓછી માત્રામાં બોલવું પરિશ્રમ અને મૈથુનથી * * – મધ્યનું પાલન કરવું વિમાની ગજની
